تحقیقی بر زیبائی (استتیک)17

تحقیقی بر زیبائی (استتیک)

تهیه و ترجمه از متون قدیمی

دکتر جهاندار مهر افشا

قسمت هفدهم

هنرمند می خواهد کیفیت روحی مخصوصی را که در خود احساس کرده به تماشا کننده وخواننده نیز انتقال دهد. او می کوشد همان منظره را که اوخود دیده ولی دیگر دیده نخواهد شد، همان تعاقب صداهائی را که یکبار شنیده ولی دیگر شنیده نخواهد شد و بالاخره همان کیفیت روحی را که یک بار رخ داده و دیگر رخ نخواهد داد به دیگران نیز نشان بدهد و یا در آنها ایجاد نماید. اگر به عقیده سقراط و سپس ارسطو «علم عبارت از کلیات باشد» می توان گفت که هنر هم عبارت از جزئیات و خصوصیات است. علم خصوصیات ادراکات وخاطرات را کنار گذارده و تنها درکات مشترک و صفات کلی واقعیات را در نظر می گیرد و آنها را بر حسب منطق و عقل طبقه بندی می کند. بر عکس هنر بیش از هر چیز در ضمیر ما حالات وجدانی و  در جلو حواس ما قهرمانان و مناظری را احیاء می نماید. بدیهی است که هر هستی و هر موجود زنده فردیت و شخصیتی دارد که نمی توان تمام خصوصیات آن رااز راه قیاس بدست آورد گویو می گوید: « هر هنرمند باید بآثار و ابتکارات خود فردیت وخصوصیت بدهد».

بعضی ها ایراد کرده اند که عالی ترین نمونه ها و اشکال هنر طبیعت و انسانیت تمام ازمنه و امکنه را، نشان داده اند.

پیکرتراشان قرن 13 عیسوی که کلیساهای بزرگ استراسبورک، رنس و شارتر را برپا نموده اند مدعی بودند که در آثار خود «تصور کلی و صفات ابدی» را نشان داده اند تیپ های مجرد و منتزع پیامبران و فرشتگان و حواریون را بر تصویرهای اشخاص و افراد ترجیح داده اند بزرگترین درام نویسان مانند راسین ستاندال تولستوی در خود قهرمانانی را نشان داده اند که در آنها انسانیت ابدی نمایان است.

با وجود این نباید درارزش نکته فوق راه اغراق پیمود. مجسمه های کلیساهای مزبور بیش از هر چیز احساسات و عواطف افکار، رویاها و نظریات هنرمندان مزبور و بینش شخصی آنها را نشان داده اند. فدر راسین مطالعه سرد و خشک علمی هیجان کلی همانطور که در کتب روانشناسی دیده می شود نیست همچنین اشخاص رمان نویسان بزرگ قرن 19 اگرچه جنبه کلی و جهانی دارند با وجود این «فردیت و خصوصیت» آنها بطور روشن دیده می شود و کاملاً متعلق به زمان و مکان و کشور خودشان است.

برگسون معتقد است که فقد کمدی از این قاعده مستثنی بوده و تیپ های کلی ایجاد می نماید. می توان این استثنا را هم رد کرد. اشخاص کمدی اگر فردیت و خصوصیت خود را از دست بدهند هیچوقت زنده و جاندار نخواهند بود. هارپاگون جسماً و روحاً از همه خسیسهای دیگر مشخص و متمایز است.

خلاصه اینکه بدون هیچ قید و شرط می توان ادعا کرد که هنرمند همیشه می خواهد حالت روحی خاصی را تلقین نماید و هر اثر هنری سیماها و جلوه های خصوصی و تغییرپذیر عالم واقعیت را ثابت و برقرار نگاه می دارد. بالاتر از این هنگامیکه هنرمند بستگی و وحدت باطنی موجود فردی را با حیات جهانی کاملاً پی می برد می تواند احساسات و عواطف جهانی را در شخص تلقین نماید.

عمل هنرمند حرفه و تکنیک

حال بهتر است فعالیت هنرمند را که اثری ابداع می نماید تا عواطف بی آلایش و صور ذهنی زیبایی خود را به دیگران تلقین کند، کمی بیشتر مورد تحلیلی قرار دهیم.

گابریل سه آی در تألیف خود موسوم به «نبوغ در هنر» قانون و اصل روانشناسی معروف رابطه صورت ذهنی و حرکت را تفسیر نموده می گوید: « تصور یک حرکت تقریباً شروع و اجرای آنست یعنی هر صورت ذهنی می خواهد بوسیله حرکت خودنمائی نماید، در همین رابطه و بستگی صورت ذهنی و حرکت نطفه هنر مکنون است».

گاهی هنرمند صورت و شکل کامل اثر خود را در وجدان خویش حمل می نماید راسین طرح های کامل ومفصل آثار خود را پیش از اینکه این می نماید که آنرا بنگارم». نقاش معروف اینگر بشاگردان خود توصیه می کرد که: « تمام آنصورتی را که می خواهید نشان بدهید در ذهن و چشمان خود داشته باشید بطوریکه اجرای آن فقط عبارت از اتمام آن باشد». تئودور روسو که در نقاشی مناظر شهرت عالمگیر دارد می گفت:

« هر تابلو و پرده را قبلاً باید در مغز خود کشیده باشد. نقاش آنرا روی کرباس ایجاد نمی نماید بلکه تدریجاً حجاب هائی را که آنرا مستور داشته اند کنار می زند.

با وجود این غالباً هنرمند از مجموع اثر خود صورت یا تصور یا احساس مبهمی دارد و جزئیات آن بیشتر در حین عمل ظاهر می شود و به تدریج که کار می کند بینش او تکامل پیدا می نماید و اثر شروع شده را تغییر شکل می دهد. ولی در این باب نیز نباید افراط نموده و مانند آلن معتقد شد باینکه عمل و کار در فعالیت هنرمند اصل و اساس است و ذهن او پیش از اینکه قلم یا مداد یا چکش را بحرکت بیاورد دخالت مفیدی ندارد.

ادامه دارد....