به سوی سعادت66

به سوی سعادت

(تعمقی بر افکار اخلاقی، عرفانی، تربیتی بزرگان دین)

از قرنها پیش با استناد به چاپ های سنگی متعدد

تهیه، تدوین، تنظیم:

دکتر جهاندار مهر افشا

قسمت شصت و ششم

مقام چهارم: در بيان آنچه متعلق است‏به قوه شهويه از رذايل صفات و كيفيت معالجه آنها، و فضايل ملكات و طريق تحصيل آنها و دانستى كه حد اعتدال اين قوه، صفت عفت است، كه منشا جميع صفات كماليه‏متعلقه به اين قوه است.و دو طرف افراط و تفريط آن يكى شره است.و ديگرى خمود.

و اينها جنس جميع رذايل متعلقه به اين قوه، و منشا و مصدر همه آنها هستند.و ما اول‏بيان اين دو جنس و ضد اينها را كه عفت است مى‏كنيم و بعد از آن به شرح صفاتى كه درضمن آنها مندرج‏اند مى‏پردازيم.

پس در اين مقام دو مطلب است:

مطلب اول: دو جنس صفات خبيثه متعلقه به قوه شهويه، و ضد آنها

و در آن سه فصل است.

مذمت‏شره و مفاسد شكم‏پرستى

كه طرف افراط قوه شهويه است.و آن عبارت است از: متابعت كردن آدمى قوه‏شهويه خود را در هر چيزى كه ميل به آن مى‏كند و آدمى را به آن مى‏خواند، از: شهوت‏شكم و فرج و حرص مال و جاه و زينت و امثال اينها.

و بسيارى از علماى اخلاق تخصيص داده‏اند آن را به متابعت‏شهوت شكم و فرج وحرص بر اكل و جماع.

و تفسير اول اگر چه به منشايت اين صفت از براى جميع رذايل، كه در طرف افراطقوه شهويه است انسب است وليكن چون اكثر در مقام بيان آن اكتفا به معنى دوم‏كرده‏اند ما نيز به اين طريق بيان مى‏كنيم و مى‏گوييم: كه شكى نيست كه اين صفت، اعظم‏مهلكات بنى‏آدم است.

و از اين جهت‏سيد كائنات فرمود كه: «هر كه از شر شكم و زبان و فرج خودمحفوظ ماند از همه بديها محفوظ است‏» .

و فرمود كه: «واى بر امت من از حلقوم و فرجشان‏» .

و نيز فرمودند كه: «بيشتر چيزى كه امت من به واسطه آن داخل جهنم خواهند شدشكم و فرج است‏» .

و مخفى نماند كه همچنان كه آن سرور خبر داده، هلاكت اكثر مردمان به واسطه اين‏دو چيز است.

اما اول: كه شكم پرستى و حرص بر اكل و شرب باشد از صفات بهايم است.

و از اين جهت‏حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمودند كه: «فرزند آدم هيچ‏ظرفى را پر نكرد كه بدتر از شكمش باشد.و كافى است از براى آدميزاد چند لقمه كه اورا زنده بدارد.و اگر به اين اكتفا نكند و بيشتر بخورد ثلث‏شكم را از براى غذا قرار دهدو ثلث از براى آب و ثلث از براى نفس كشيدن‏» .

و فرمود كه: «نميرانيد دلهاى خود را به بسيار خوردن، و آشاميدن، به درستى كه دل‏مانند زرع است كه چون بسيار آب داده شود مى‏ميرد» .

و نيز فرمود كه: «بهترين شما در نزد خدا از حيثيت منزلت و مرتبه كسانى هستند كه: بيشتر گرسنگى مى‏كشند، و تفكر مى‏كنند در افعال خود و صنايع آفريدگار.

و دشمن‏ترين شما در نزد خدا كسانى هستند كه: بسيار مى‏خوابند، و بسيار مى‏آشامند» .

و فرمود كه: «دشمن‏ترين شما در نزد خدا كسانى هستند كه آن قدر مى‏خورند كه تخمه مى‏شوند و شكمهاى ايشان مملو مى‏گردد. و هيچ بنده‏اى از خوراكى كه خواهش دارد نمى‏گذرد مگر اينكه درجه‏اى در بهشت از براى او حاصل مى‏شود» .

و از آن حضرت مروى است كه: «بد دشمنى است از براى دين، دل جبان، و شكم‏پرخوار، و نعوظ بسيار» .

و نيز از آن جناب مروى است كه: «اسرار ملكوت سماوات داخل نمى‏شود در دل‏كسى كه شكم او پر باشد» .

و در تورات مكتوب است كه: «خدا دشمن دارد عالم فربه را»، (10) زيرا كه فربهى دلالت‏بر غفلت و پرخوارى مى‏كند.

لقمان به پسر خود گفت: «اى فرزند! چون معده پر شود قوه فكر مى‏خوابد.وحكمت و دانائى لال مى‏شود.و اعضا و جوارح از عبادت باز مى‏ايستد» .

و امام جعفر صادق - عليه السلام - فرمود كه: «هر گاه شكم سير شد طغيان مى‏كند واقرب وقت، از براى بنده به سوى خدا، وقتى است كه شكم او سبك باشد.و دشمن‏ترين‏حالت از براى بنده در نزد خداوند، حالتى است كه شكم او ممتلى باشد» .

و از حضرت رسول - صلى الله عليه و آله - مروى است كه: «فرزند آدم را چاره نيست‏از خوراكى كه او را به پاى دارد، پس هر وقت كه يكى از شما چيزى بخورد ثلث‏شكم‏خود را از براى غذا قرار دهد.و ثلث از براى آب.و ثلث از براى نفس.و خود را فربه‏مسازيد مانند خوكهائى كه كفار از براى ذبح كردن فربه مى‏سازند» .

بدن را فربه‏مى‏سازى و روح را لاغر مى‏كنى.

همى ميردت عيسى از لاغرى تو در بند آنى كه خرپرورى

و فرمود كه: «ضرر هيچ چيز از براى دل مؤمن، زيادتر از بسيار خوردن نيست.و پرخوردن باعث دو چيز مى‏شود: يكى قساوت قلب. و ديگرى هيجان شهوت.وگرسنگى نان خورش مؤمن، و غذاى روح، و طعام دل، و صحت‏بدن است‏» .

و شكى نيست در اين كه: بيشتر امراض و بيماريها از شكم پرستى و پرخورى هم مى‏رسد.

صادق آل محمد - عليه السلام - فرمود كه: «هر دردى و مرضى از تخمه حاصل مى‏شود مگر تب‏» .

و فرمود: «با وجود سيرى چيز خوردن، باعث پيسى مى‏گردد» .

زكم خوردن كسى را تب نگيرد ز پرخوردن به روزى صد بميرد

آرى: شكم باعث همه ناخوشيها و آفات، و سرچشمه شهوات است، زيرا كه ازبسيار خوردن، شهوت فرج به حركت مى‏آيد.و «شبق‏» ،  شدت مى‏كند.و آدمى‏خواهش تعدد زنان مى‏نمايد.و از تعدد آنها كثرت عيال و اولاد حاصل مى‏شود.وآدمى مقيد به زنجير علايق مى‏گردد.و به حلال و حرام مى‏افتد.و به سبب آنها ميل به‏مال و جاه مى‏كند، تا توسعه در خوراك و زوجات او حاصل شود.و عقب اين، انواع‏حسد و حقد و عداوت و ريا و تفاخر و عجب و كبر پيدا مى‏شود.و تمامى اينها ثمره‏پيروى معده و اهمال امر آن است.بلى:

شكم بند دستست و زنجير پاى شكم بنده كمتر پرستد خداى

و اگر بنده‏اى نفس خود را به گرسنگى ذليل سازد و راه شيطان را مسدود كند به دنيافرو نمى‏رود و كار او به هلاكت نمى‏انجامد.و از اين جهت اخبار بسيار در فضيلت‏گرسنگى وارد شده، و از سيد المرسلين و ائمه دين تحريض و ترغيب به آن رسيده.

حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمود كه: «جهاد كنيد با نفسهاى خود به‏گرسنگى و تشنگى، پس به درستى كه اجر و ثواب آن مثل اجر كسى است كه در راه خداجهاد كند.و عملى در نزد خدا محبوب‏تر از گرسنگى و تشنگى نيست‏» .

و فرمود كه: «بهترين مردمان كسى است كه كم باشد خوراك و خنده او، و راضى‏باشد از لباس به آنچه عورت او را بپوشد» .

و فرمود كه: «كم چيز خوردن عبادت است‏» .

و مى‏فرمايد كه: «خدا مباهات و فخر مى‏كند ملائكه را به كسى كه خوراك او در دنياكم باشد.و مى‏فرمايد: نگاه كنيد به بنده من كه او را در دنيا مبتلا كردم به غذا و آب، وآنها را به جهت من ترك كرد.شاهد باشيد اى ملائكه من! كه از هيچ خوردنى به جهت‏من نمى‏گذرد مگر اينكه درجاتى در بهشت‏به او عوض مى‏دهم‏» .

و فرمود كه: «نزديكترين مردم به خدا در روز قيامت كسى است كه بسيار گرسنگى و تشنگى خورد.و اندوه او در دنيا بسيار باشد» .

عيسى بن مريم - على نبينا و آله و عليه السلام - فرمود كه: «گرسنگى دهيد جگرهاى خود را، و برهنه و عريان داريد بدنهاى خود را، كه شايد بدين جهت دلهاى شما خدا را ببيند» .

جان برادر! تامل كن در طريقه خلاصه موجودات و سيد كاينات - عليه و آله‏افضل الصلوات - .بعضى از زوجات آن حضرت گفت كه: «حضرت رسول - صلى الله‏عليه و آله و سلم - هرگز سير نشد، بسا بود كه از بس آن حضرت را گرسنه مى‏ديدم دل‏من بر او مى‏سوخت و گريه مى‏كردم و دست‏خود را بر شكم مباركش مى‏كشيدم و به‏آن حضرت عرض مى‏كردم كه: جانم فداى تو باد، هرگاه از دنيا اين قدر اكتفا نمائى كه‏قوت تو باشد و ترا از گرسنگى باز دارد چه ضرر خواهد داشت؟ آن حضرت فرمود كه:

برادران من، از پيغمبران اولوالعزم صبر نمودند بر حالتى كه اشد از اين بود، پس بر اين‏حال گذشتند و از دنيا رفتند و به پروردگار خود حاضر شدند پس خدا اكرام نمود ايشان را،پس من خود را مى‏بينم كه شرم دارم اگر بر رفاهيت‏بگذرانم، كه مرتبه من از ايشان پست‏تر باشد.پس اينكه صبر كنم چند روز كمى در نزد من محبوبتر است كه نصيب وبهره من فردا در آخرت كم بوده باشد.و هيچ چيز در نزد من بهتر و محبوب‏تر از اين‏نيست كه به برادران و دوستان خود ملحق شوم و به ايشان برسم‏» .

مروى است كه: «روزى حضرت فاطمه - عليها السلام - گرده نانى از براى پدربزرگوار خود آورد.حضرت فرمود: چه چيز است؟ عرض كرد قرص نانى است، كه‏خود آن را پخته‏ام و بر من گوارا نبود كه بى‏شما تناول كنم.حضرت فرمود: به خدا قسم‏كه اين اول غذائى است كه از سه روز تا به حال به دهان پدرت رسيده است‏» .

ثمرات گرسنگى

و مخفى نماند كه: از براى گرسنگى ثمرات بسيار و فوائد بى‏شمارى است: دل رانورانى و روشن مى‏گرداند، و آن را صفائى و رقتى مى‏بخشد.و ذهن را تند مى‏كند.وآدمى به واسطه آن به لذت مناجات پروردگار مى‏رسد، و از ذكر و عبادات مبتهج وشادمان مى‏شود. و رحم بر ارباب فقر و فاقه مى‏آورد، و گرسنگى روز قيامت را متذكرمى‏گردد.و شكسته نفسى در او ظاهر مى‏شود.و مواظبت‏بر عبادت و طاعت‏سهل وآسان مى‏گردد.و شهوت معصيت را كم مى‏كند.و خواب را كه باعث تضييع روزگار وعمر، و موجب «كلال‏»  طبع، و فوات نماز شب است كم مى‏كند.و آدمى را خفيف‏المؤنه و سبكبار مى‏گرداند، و به آن جهت، فارغ البال و متمكن از تهيه اسباب سفرقيامت مى‏شود.و بدن را صحيح و امراض را دفع مى‏كند.

و كم امرى است كه فايده آن مقابله با فايده گرسنگى نمايد.پس بر مصاحبان شره، وشكم پرستان، لازم است كه: در صدد علاج خود برآيند.و آيات و اخبارى كه درمذمت پرخورى و فوايد گرسنگى رسيده ملاحظه كنند.و طريقه انبياء مرسلين و ائمه‏دين و اكابر علماء و اعاظم عرفاء را تتبع كنند و ببينند كه هر كس كه به جائى رسيده ومرتبه‏اى يافته بى‏زحمت گرسنگى نبوده.و ملاحظه كنند كه: خلاصى از چنگ شهوات‏و ملكات خبيثه، بدون تحمل آن ميسر نگردد.و پستى ماكولات و ماده آنها را به نظردر آورند و ببينند كه آيا شركت و مشابهت‏با ملائكه سماوات بهتر است‏يا مشاركت‏بابهائم و حيوانات؟ زيرا كه: پرخوردن شيوه چهار پايان است، كه به غير از شكم، چيزى‏ندانند.

چو انسان نداند بجز خورد و خواب كدامش فضيلت‏بود بر «دواب‏»

و تامل كنند در مفاسدى كه بر شكم پرستى مترتب مى‏گردد، از ذلت و مهانت وحمق و بلادت، و سقوط حشمت و مهابت، و حدوث انواع امراض.و ياد آورند ازروز تنگى و نيافتن.و ببينند چه فضيلت است در اينكه هر لحظه شكم را پر كنند و دربيت الخلاء تردد نموده آن را خالى نمايند و باز پر سازند، و شب و روز خود را كه مايه‏تحصيل سعادت جاويد است‏به آن صرف كنند.

برو اندرونى بدست آر پاك شكم پر نخواهد شد الا زخاك

تنور شكم دمبدم تافتن مصيبت‏بود روز نايافتن

و چون در آنچه مذكور شد تامل كنند، خود را از افراط در اكل، و مشاركت‏ستوران باز دارند تا به اين معتاد شوند.

ادامه دارد....