تاثیر قران بر ادب پارسی

موسی نثری یکی از شارحان مثنوی درباره آن می گوید:«اگر قرآن را که یک کتاب آسمانی است و گفتار ائمه ـ علیهم السلام ـ را کنار بگذاریم، کتابی مثل مثنوی که در موضوع اخلاق بشری و کمال انسانی وزین و پرمایه باشد،نگاشته نشده است».

یکی از این راه ها که می تواند بشر را از این جهان تاریک نجات دهد و به عزت و سرافرازی برساند،مسأله شهادت است. که بسان چراغی فروزان، مسیر کمال را به انسان ها نشان می دهد. این مقاله سعی دارد با بررسی این مسأله، نظرمولانا را درباره شهادت بیان کند. امید است که مورد عنایت خوانندگان محترم قرار بگیرد.

تعریف شهید

دراندیشه مولانا شهید به کسی گفته می شود که در راه خدا جان خود را فدا می کند و برای اثبات مدعای خود به این آیه استناد می کند: مردانی هستند که به عهد خود با خدا درباره جهاد وفاکرده اند و در این راه کشته شده اند.جان دادن در راه خدا و فنای فی اللّه شدن عین صدق و کمال است.پس بروید و بشتابید و در راه رسیدن به کمال از یکدیگر پیشی بگیرید تا مشمول آیه :«من المؤمنین رجال صدقوا» شوید.

صدق، جان دادن بود هین سابقو از نبی برخوان رجال صدقو

خداوند در قرآن کریم می فرماید:«گمان مبرید کسانی که در راه خدا کشته شده اند مردگانند؛ بلکه زنده اند و نزد پروردگارشان روزی می خورند و از فضل و رحمت خداوند شادکامند».

مولوی در بیان این آیه می گوید: انسان ها به واسطه شهادت می توانند به رشد الهی دست یابند و صلاحیت همنشینی با خداوند را به دست بیاورند و مشمول فضل و رحمت الهی قرار بگیرند، چرا که رزق الهی غذای خواص دولت که همان اولیای خدایند می باشند.پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ می فرماید:

«انّی اظلّ عند ربی فیطعمنی و یسقینی» شهید به واسطه شهادتش به مقامی می رسد که همنشین مقرب ترین و عزیزترین موجودات می شود و در زمره قدّسیان قرار می گیرد.

در شهیـدان یـرزقون فرمود حق آن غـذا را نه دهـان بـدنه طبق

دل زهر یـاری غذایی می خـورد دل ز هر علمی صفایی می برد

از لقای هر کسی چیزی خـوری وز قرآن هـر قریـن چیزی بـری

شهادت کمال و سعادت است

«ما ننسخ من آیة او ننسها او نات بخیر منها او مثلها الم تعلم ان الله علی کل شی قدیر؛نشانه ای را از یاد نمی بریم مگر اینکه بهتر از آن یا مثل آن را برای مردم آوریم مگر نمی دانی که خداوند به هر چیز تواناست».(سوره بقره،آیه 106)

و در جای دیگر می فرماید:

«گمان مبر آنان که در راه خدا کشته شده اند نیست و نابود گشته اند، آنان در نزد خدا زندگانند و روزی می خورند.و به آنچه که خداوند بر آنها از فضل خو د عطا فرموده خوشحالند و به آنان که هنوز به آنها لاحق نشده اند بشارت می دهند که ترس و اندوهی در راه شهادت وجود ندارد».

بـس زیـادتها درون نـقصـهاسـت مـر شـهـیدان را حـیات انـدر فنـاسـت

چون بـریده گشت حلق رزق خوار یرزقـون فرحـین شـد خوشـگوار حـلق

حیوان چـون بـریـده شـد به عـدل حلق انسان رست و افزون گشت فضل

«مولانا در این بیتها به نکته عارفانه ای اشاره می کند و آن تکامل تدریجی انسان است از جمادی تا نباتی و سرانجام رسیدن به عالم ملکوت که هر مرحله به ظاهر فنا و از میان رفتن است،در حالی که در حقیقت پیمودن مرتبه ناقص است،برای رسیدن به مرتبه کامل و نمونه اعلای آن شهیدانند که تا جسم آنان فنا نشود روح آنان به زندگی جاوید نمی رسد».

از جـمادی مـردم و نامـی شدم وز نـما مـردم ز حـیـوان سـر زدم

مـردم از حـیـوانـی و آدم شـدم پـس چه ترسم کی زمردن کـم شدم

حمـلـه دیـگـر بمـیـرم از بـشـر تــا بـر آرم از مـلائـک بـال و پـر

از ملـک هم بایدم جستن ز جـو کــل شـی هـااـک الا وجـهـه

بـار دیـگر از ملک پــران شـوم آنـچه آن در وهـم نـایـد آن شـوم

پـس عـدم گردم چـون ارغـنـون گـویـدم کـه انّـا الـیـه راجـعـون

این ادارک فلسفه آفرینش و سیر تکامل برای موجودات یک سعادتی است که هر کسی نمی تواند از آن حض و بهره ای ببرد، مولانا جلال الدین می گوید:لحن و صدای داوود برای بعضی قوت جان بود و لیکن بر گوش بعضی اثر نمی کرد، یوسف ـ علیه السلام ـ جمال و دلربایی داشت،ولی در نگاه برادرانش محسوس نبود، آب رود نیل در کام سبطیان(یاران حضرت موسی علیه السلام) خوشگوار و نوشیدنی بود،ولی این آب برای قبطیان(یاران فرعون) به رنگ خون می شد و غیر قابل نوشیدن،شهادت برای مؤمن به حیات و آرامیدن در بارگاه الهی است، ولی برای افراد سست ایمان و فنا و نابودی است.

شهیدان کربلا زیباترین شعر شهادت را سرودند

در پندار مولانا، قصه کربلا عشق را مجنون می کند و حدیث جاودانگی و کمال انسان را با زیباترین وجه دربرگ های زرین تاریخ به تصویر می کشند.وی معتقد است تلاطم رقص خون در کربلا از صد طوفان نوح شهره تر است.

پیـش مؤمـن ماتـم آن پـاک روح شـهره تر بـاشد زصـد طوفـان نوح

در هوای عشق خود رقصان شوند همـچو قرص بدر بی نقصان شوند

وی معتقد است شهیدان از نیستی سربرآورده و در سماع معرکه کربلا با حماسه خون رقص عشق برپا کرده و با فریاد: «کل شی هالک الا وجهه» سبک روی و سبک بال «عند ربهم یرزقون» گشتند و شعر زیبای «انی جاعل فی الارض خلیفه» را سروده و تحسین ملایک را بر انگیختند.

کجاییـد ای شـهیـدان خـدایی بـلاجـویان دشـت کربـلایی

کجایید ای سبک روحان عاشق پـرنـده تـر ز مـرغـان هـوایـی

کـجـایید ای شـهـان آسـمانـی بـدانسته فـلک را در گـشـایی

کجایید ای زجاه و جان رهـیده کـسی مرعقل را گوید کجایی